Η αγροτική εκπαίδευση στην Ελλάδα βρέθηκε στο επίκεντρο μιας πρόσφατης έρευνας που επιμελήθηκε ο Μιχάλης Καθαράκης, Διαχειριστής του Μεσογειακού Κέντρου Ικανοτήτων Αγροδιατροφής και Διευθυντής του ΚΔΒΜ-ΙΣΑΕΚ των Τεχνικών Σχολών του Επιμελητηρίου Ηρακλείου, για λογαριασμό του οργανισμού διαΝΕΟσις. Ο κ. Καθαράκης μίλησε στο Ράδιο Λασίθι, αναδεικνύοντας τις αδυναμίες της χώρας μας σε σχέση με τα παραδείγματα άλλων ευρωπαϊκών χωρών, αλλά και προτείνοντας συγκεκριμένες δράσεις που μπορούν να μετασχηματίσουν ριζικά τον τρόπο με τον οποίο εκπαιδεύονται και λειτουργούν οι αγρότες στην Ελλάδα.
Η έρευνα της διαΝΕΟσις και οι συγκρίσεις με την υπόλοιπη Ευρώπη
Σύμφωνα με τα στοιχεία που παρουσιάστηκαν, η έρευνα της διαΝΕΟσις εστιάζει στην καινοτομία στον αγροδιατροφικό τομέα, ενώ προσφάτως ολοκληρώθηκε και δημοσιεύτηκε ένα τμήμα της που αφορά αποκλειστικά την εκπαίδευση των αγροτών. Η ανάγκη για συγκριτική αξιολόγηση προέκυψε από το απλό αλλά κρίσιμο ερώτημα: «Πώς γίνεται η εκπαίδευση των αγροτών στις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες και πού βρισκόμαστε εμείς σε σχέση με αυτές;»
Τα δεδομένα της Eurostat δείχνουν ότι στην Ελλάδα ένα εξαιρετικά υψηλό ποσοστό –κοντά στο 94-95% των αγροτών– διαθέτουν μόνο πρακτική εμπειρία. Στην πράξη, πολλοί νέοι παραγωγοί ακολουθούν ακόμη όσα έμαθαν από τους γονείς ή τους παππούδες τους. Όπως επισημαίνει ο κ. Καθαράκης, αυτό δεν αρκεί σε μια εποχή όπου η τεχνολογία, οι σύγχρονες μέθοδοι καλλιέργειας και τα απαιτητικά συστήματα διανομής τροφίμων απαιτούν συνεχή εξειδίκευση. Αντίθετα, σε χώρες όπως η Ολλανδία, το ποσοστό όσων βασίζονται αποκλειστικά σε «παραδοσιακές» πρακτικές κινείται γύρω στο 10%. Σε αυτό το σημείο, η έλλειψη επίσημης, τεχνικής εκπαίδευσης στην Ελλάδα χαρακτηρίζεται «χαοτική», με αποτέλεσμα να παραμένει δύσκολη η μετάβαση σε πιο αποδοτικές και βιώσιμες μεθόδους.
Η πρόκληση της γήρανσης και η ανάγκη για καινοτόμες δομές
Ένα ακόμα ζήτημα που ανέδειξε ο κ. Καθαράκης είναι η γήρανση του αγροτικού πληθυσμού στην Ελλάδα. Με τους νεότερους να αποθαρρύνονται από τις δυσκολίες και τις υψηλές οικονομικές επιβαρύνσεις, πολλοί μεγαλύτερης ηλικίας παραγωγοί συνεχίζουν τις ίδιες παγιωμένες πρακτικές. Αυτό δημιουργεί επιπλέον εμπόδια στην εισαγωγή νέων τεχνολογιών ή πιλοτικών εφαρμογών (π.χ. ρομποτική, αισθητήρες, δορυφορική παρακολούθηση), οι οποίες θα μπορούσαν να βελτιώσουν θεαματικά τόσο τις αποδόσεις όσο και την ποιότητα των προϊόντων.
Πίσω από την όποια κρατική αδράνεια κρύβονται συχνά και εσφαλμένες πεποιθήσεις. Αρκετοί αγρότες θεωρούν ότι «και μόνοι μας τα καταφέρνουμε», αγνοώντας όμως τα δομικά μειονεκτήματα που υπάρχουν σε τομείς όπως το μάρκετινγκ, η εμπορική διαπραγμάτευση ή ακόμη και το σωστό κλάδεμα, η αναλυτική λίπανση και η προστασία από ασθένειες. Ο κ. Καθαράκης τόνισε ότι ο «παραδοσιακός» τρόπος μάθησης («όπως μου το έδειξε ο πατέρας μου») δεν συνάδει με την εποχή της έξυπνης γεωργίας και των βιοκλιματικών απειλών που επιβάλλουν γρήγορες, ευέλικτες λύσεις.
Πού υστερεί η Ελλάδα και πώς γεφυρώνεται το κενό
Οι καλά οργανωμένες χώρες διαθέτουν σχολές ή συστήματα δυτής εκπαίδευσης (συνδυασμός θεωρίας και πρακτικής, όπως στη Γερμανία και τη Γαλλία), οι οποίες έχουν ως αποτέλεσμα την κατοχή «εργαλείων» απαραίτητων για να ευδοκιμήσει ένας σύγχρονος αγρότης. Αντίθετα, στην Ελλάδα λείπουν οι δομές που θα προετοιμάσουν σωστά τους παραγωγούς, όχι μόνο σε επίπεδο γεωπονικής γνώσης αλλά και σε δεξιότητες όπως η διαχείριση του ανθρωπίνου δυναμικού, η οικονομική και χρηματιστηριακή ανάλυση, η εμπορική διαπραγμάτευση και το στρατηγικό μάρκετινγκ.
Μέσα από το παράδειγμα της Ολλανδίας γίνεται εμφανές πόσο απαραίτητο είναι το μάρκετινγκ για την τελική υπεραξία ενός προϊόντος. Ενώ στην Ελλάδα η αξία πηγάζει κατά κύριο λόγο από την ίδια την καλλιέργεια, στις βόρειες χώρες η εμπορική πολιτική είναι αυτή που σε πολλές περιπτώσεις κάνει τη διαφορά, κάνοντας τον παραγωγό πραγματικό «επιχειρηματία» και όχι απλώς «εργάτη στον αγρό».
Οι βασικές προτάσεις της μελέτης: νέα κέντρα, εφαρμοσμένη εκπαίδευση και αλλαγή νοοτροπίας
Στο πεδίο της εκπαίδευσης, η έρευνα που επιμελήθηκε ο κ. Καθαράκης για τη διαΝΕΟσις προτείνει ένα τολμηρό μετασχηματισμό. Ο πυρήνας της συζήτησης αφορά τη δημιουργία πέντε νέων, μεγάλων κέντρων εφαρμοσμένης αγροτικής εκπαίδευσης σε όλη την Ελλάδα, εκ των οποίων το ένα θα μπορούσε να λειτουργήσει στην Κρήτη. Σε αυτά τα κέντρα, οι νέοι αλλά και οι ήδη ενεργοί αγρότες θα μπορούν να δουν «ζωντανά» τις τεχνολογίες, τα συστήματα και τις καλές πρακτικές που εφαρμόζονται σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες – από προηγμένα μοντέλα υδροπονίας και αναγεννητικής γεωργίας έως σύγχρονα συστήματα αυτοματισμού και τηλεματικής.
Παράλληλα, προτείνεται μια μορφή διετούς δυτής εκπαίδευσης, αντίστοιχης με όσα ισχύουν σε Γερμανία, Γαλλία ή Ισπανία: οι εκπαιδευόμενοι θα περνούν χρόνο τόσο στην τάξη όσο και στο χωράφι, συνδυάζοντας άμεσα τη θεωρία με την πράξη. Σε αυτά τα κέντρα οι αγρότες θα έχουν, επίσης, πρόσβαση σε τεχνολογικό εξοπλισμό, σε βάσεις δεδομένων, αλλά και σε συμβουλευτική υποστήριξη, προκειμένου να μπορούν να επιλύουν τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν επί τόπου. Στόχος είναι η συνολική ενίσχυση των παραγωγικών γνώσεων και δεξιοτήτων, η ανάδειξη της δυναμικής του αγροτικού τομέα και η μείωση της αβεβαιότητας που συχνά αποθαρρύνει τις νεότερες γενιές.
Ταυτόχρονα, ο κ. Καθαράκης τονίζει ότι η επιτυχία τέτοιων πρωτοβουλιών δεν εξαρτάται μόνο από τις κρατικές δομές, αλλά και από τη βούληση των ίδιων των παραγωγών. Η διάθεση να υιοθετήσουν νέες τεχνολογίες, να συνεργαστούν σε ομάδες παραγωγών, να αναζητήσουν λύσεις για μείωση του κόστους παραγωγής ή την αναβάθμιση της ποιότητας προϋποθέτει ριζική αλλαγή κουλτούρας. Στη σύγχρονη εποχή της τεχνητής νοημοσύνης, ο αγρότης καλείται να γνωρίζει τι «ρωτάει» και να αξιολογεί κριτικά τις απαντήσεις. Μόνο έτσι θα πάψει να στηρίζεται στις παραδοσιακές μεθόδους «δοκιμής και λάθους», μπαίνοντας σε μια νέα εποχή όπου τα αληθινά δεδομένα (από δορυφόρους, αισθητήρες και άλλες ψηφιακές πηγές) θα καθοδηγούν την παραγωγή.
Ο ορίζοντας των αλλαγών και το μέλλον της ελληνικής αγροτικής παραγωγής
Η αγροτική παραγωγή στην Ελλάδα ενδέχεται να περάσει μέσα στα επόμενα χρόνια από σημαντικές ανακατατάξεις. Η επιδίωξη οικονομίας κλίμακας, τα συστήματα ενιαίας δημοπράτησης, οι μεγάλες καλλιεργητικές μονάδες και η ενσωμάτωση της καινοτομίας εμφανίζονται ως αναγκαία βήματα, τη στιγμή που η παγκόσμια αγορά δεν περιμένει εκείνους που διστάζουν να προσαρμοστούν.
Η έρευνα της διαΝΕΟσις, όπως περιγράφεται από τον κ. Καθαράκη, έρχεται να προσφέρει συγκεκριμένες κατευθύνσεις για την ενίσχυση της εκπαίδευσης – η οποία, ως «εργαλείο», μπορεί να βοηθήσει τη χώρα να εξαλείψει τις διαχρονικές παθογένειες. Δείχνει, παράλληλα, πώς μέσα από πρακτικές δράσεις (δημιουργία αγροτικών κέντρων, πραγματική στήριξη της δυτής εκπαίδευσης, αξιοποίηση τεχνολογικών καινοτομιών) μπορεί να ξαναχτιστεί ένα ανταγωνιστικό προφίλ για τα ελληνικά προϊόντα, συνδυάζοντας το κλίμα και την ποιότητά τους με την παγκοσμιοποιημένη πλέον αγορά τροφίμων.
Ο δρόμος φυσικά δεν είναι εύκολος. Παρά τα όποια κρατικά ελλείμματα σε υποδομές, το παράδειγμα των πιο προχωρημένων συστημάτων στον κόσμο υπενθυμίζει ότι η τεχνολογία αφθονεί και είναι όλο και πιο προσιτή. Αυτό που λείπει, όπως υπογραμμίζει ο κ. Καθαράκης, είναι η θεσμική υποστήριξη ώστε οι αγρότες να γνωρίζουν πώς θα τη χρησιμοποιήσουν στο χωράφι και στο τελικό προϊόν τους. Με τα σωστά «κέντρα γνώσης», τη συνεργασία σε ομάδες παραγωγών, την αποφασιστικότητα των ίδιων των αγροτών αλλά και την υποστήριξη της τοπικής αυτοδιοίκησης και των επιστημονικών φορέων, η ελληνική γεωργία μπορεί να μεταμορφωθεί προς το καλύτερο.
Bρείτε εδώ την έρευνα και τις προτάσεις πολιτικής της διαΝΕΟσις
Δημοσίευση σχολίου