Ο Γιάννης Φρέρης, πρώην αντιδήμαρχος Σύρου και επί μακρόν πρόεδρος του Αγροτικού Συλλόγου του νησιού, βρέθηκε σήμερα στο στούντιο του Ράδιο Λασίθι για μια συνέντευξη-κατάθεση μνήμης. Η συνάντηση πραγματοποιήθηκε σε μια ιδιαίτερη συγκυρία, καθώς βρίσκεται σε εξέλιξη η προσπάθεια αδελφοποίησης του Δήμου Σύρου με τον Δήμο Ιεράπετρας. Στη Σύρο ήδη προετοιμάζονται θερινές εκδηλώσεις για τον εορτασμό της, ενώ, εκτός απροόπτου, αντίστοιχες εκδηλώσεις θα γίνουν για το επόμενο καλοκαίρι στην Ιεράπετρα. Με βαθιά συγκίνηση, ο Φρέρης ζωντάνεψε την ιστορία του Παύλου Κούπερς —του Ολλανδού γεωπόνου που εισήγαγε τα θερμοκήπια στην Ελλάδα— και αποκάλυψε την άγνωστη, κρίσιμη συμβολή της Σύρου σε αυτή τη γεωργική επανάσταση.
Ο Φρέρης ταξιδεύει συχνά στην Ιεράπετρα από το 1981. Αυτή η προσωπική διαδρομή, γεμάτη ανθρώπινες σχέσεις, τον έφερε και πάλι στην Κρήτη για να επανασυνδέσει την αγροτική μνήμη με τη σύγχρονη πραγματικότητα. Όπως τόνισε, το πρώτο θερμοκήπιο στην Ελλάδα στήθηκε το 1956 στη Σύρο, με ξύλινα πλαίσια και τζάμια — μια πρωτόγονη κατασκευή, αλλά τολμηρή για την εποχή της. Ο Κούπερς, σταλμένος από τη διεθνή φιλανθρωπική οργάνωση “Misereor”, ήταν τότε μόλις 23 ετών. Με διορατικότητα που εντυπωσιάζει ακόμη, αναζήτησε και βρήκε στην Ιεράπετρα το ιδανικό μικροκλίμα για να επεκτείνει την καλλιέργεια υπό κάλυψη.
Στη δεκαετία του ’60, η Σύρος περνούσε περίοδο σκληρής λειψυδρίας και μαζικής μετανάστευσης. Οι καθολικοί ιεράρχες, αντιλαμβανόμενοι το επερχόμενο αδιέξοδο, ήρθαν σε επαφή με τη Misereor και δημιούργησαν τις πρώτες ομβροδεξαμενές και υποδομές για την ενίσχυση της κτηνοτροφίας και της αγροτικής ζωής. Ο Κούπερς, στο πλαίσιο τετραετούς αποστολής του, έγινε ο βασικός μοχλός αυτής της αγροτικής αναγέννησης.
Η μετέπειτα μετακίνησή του στην Ιεράπετρα το 1967, με στόχο την παραγωγή και εξαγωγή αγγουριών, σηματοδότησε την αρχή της αγροτικής μεταμόρφωσης της περιοχής. Ο Φρέρης θυμήθηκε τον στενό φίλο και συνεργάτη του Κούπερς, Απόστολο Διακάκη, και τον τραγικό του θάνατο το 1971 — τη χρονιά που ο Κούπερς έχασε τη ζωή του σε τροχαίο. Ο Φρέρης δεν ξέχασε. Ούτε τον Κούπερς ούτε τη χήρα του, με την οποία διατήρησε επαφή για δεκαετίες.
Όπως αποκάλυψε, η ιστορία του Παύλου Κούπερς αποτυπώθηκε στο βιβλίο «Από τους ανεμοφράκτες στα θερμοκήπια», μια έκδοση που προέκυψε από τη συνεργασία του Δήμου Ιεράπετρας, του Αγροτικού Συλλόγου Σύρου και της ερευνήτριας Ελένης Παπαδοπούλου-Κοντοπόδη. Το βιβλίο παρουσιάστηκε πρώτα στην Ιεράπετρα, με έντονη συναισθηματική φόρτιση και αρχική δυσπιστία από το κοινό που αγνοούσε τη συριανή προέλευση της θερμοκηπιακής τεχνογνωσίας.
Μια άλλη σημαντική αποκάλυψη του Φρέρη ήταν η πρωτοβουλία για αδελφοποίηση των δήμων Σύρου και Ιεράπετρας, ως επιστέγασμα της κοινής αγροτικής τους ιστορίας. Η πρώτη απόπειρα είχε γίνει το 2003, αλλά δεν ολοκληρώθηκε. Φέτος, όμως, η αδελφοποίηση αναμένεται να πραγματοποιηθεί επισήμως τον Ιούλιο, στη Σύρο, με αντίστοιχη τελετή στην Ιεράπετρα την επόμενη χρονιά.
Ο Γιάννης Φρέρης δεν δίστασε να μιλήσει για την παρακμή της σημερινής αγροτικής παραγωγής στη Σύρο. Όπως είπε, από τα 840 στρέμματα θερμοκηπίων που είχαν αναπτυχθεί, σήμερα έχουν απομείνει λιγότερα από 50. Οι νέοι εγκατέλειψαν τη γη και στράφηκαν στον τουρισμό ή μετανάστευσαν. Παράλληλα, τόνισε τα προβλήματα ύδρευσης και την αναγκαστική στροφή στην αφαλάτωση, η οποία πλέον καλύπτει το 100% της υδροδότησης της Σύρου, με κόστος που φτάνει ακόμη και τα 5 ευρώ ανά κυβικό μέτρο.
Η παρουσία του Φρέρη στην Ιεράπετρα, όπως και η παθιασμένη αναφορά του στον πολιτισμό, τη φιλοξενία και την αγάπη του για την Κρήτη, επιβεβαιώνουν πως η ιστορία δεν γράφεται μόνο από τα γεγονότα, αλλά και από εκείνους που αρνούνται να την αφήσουν να σβήσει. Η μνήμη του Παύλου Κούπερς και η παρακαταθήκη του συνεχίζουν να ενώνονται με τις ζωές ανθρώπων όπως ο Γιάννης Φρέρης — μια γέφυρα μνήμης, αγώνα και ελπίδας ανάμεσα σε δύο νησιά που μοιράζονται κάτι παραπάνω από ήλιο και θάλασσα: το ίδιο όραμα για τη γη και το μέλλον της.
Δημοσίευση σχολίου